قالی بافی را از کجا شروع کنیم ؟
قبل از اینکه بدانیم قالی بافی را از کجا شروع کنیم لازم است به ریشه هنر – صنعت فرش دستباف نگاهی بیندازیم. در یک نگاه کلی می‌توانیم ایده‌ی تولید یک کف‌پوش را متعلق به زمان پیش از تاریخ بدانیم. زمانی که اجداد غارنشین ما فهمیدند می‌توانند از پوست شکارهاشان به عنوان زیر انداز استفاده کنند. البته که این کف‌پوش‌های اولیه شباهت زیادی به قالی‌های امروزی ندارند اما به معنایی اجداد آنها محسوب می‌شوند. قالی پازیریک قدیمی‌ترین فرش جهان ریشه ای از ایران زمین دارد و نشان قدمت این هنر-صنعت اصیل است.
به مرور زمان و با پیچیده‌تر شدن ساختار ذهنی، انسان گرفت که می‌تواند از پشم حیوانات متعدد نخ را تولید کند و بعد به وسیله‌ی این نخ‌ها برای خود چیز‌هایی ببافند. پس برای معرفی شغل قالی بافی می‌توانیم بگوییم شغلی آنقدر مورد نیاز که همیشه وجود داشته است. در نتیجه ما آنقدر پیچیده که به مرور زمان کامل شده است و بافندگان را جزو دسته هنرمندان و استادان قرار می دهیم.
مراحل بافت یک فرش
شاید برای شما هم سوال است که
- قالی بافی را از کجا شروع کنیم؟
- آیا بافت فرش به کارگاه نیاز دارد؟
- چطور در منزل قالی بافی کنیم؟
- چه مهارت هایی برای شغل قالی بافی لازم است؟
- وظایف شغل قالی بافی چیست؟
- افرادی که شغل قالی بافی دارند در چه مکان هایی فعالیت می کنند؟
- چه ابزاری برای بافت قالی نیاز است؟
- درآمد قالی بافی در منزل چقدر است؟
برای پاسخ با این سوالات و اینکه قالی بافی را از کجا شروع کنیم با ما همراه باشید.
ابزار و وسایل مورد نیاز قالی بافی
برای بافت انواع فرش ایرانی عموما از ابزارهای شبیه به هم استفاده می شود. ابزار قالی بافی را می‌توانیم در سه دسته‌ي کلی ابزار مربوط به دار قالی، ابزار مربوط به بافت و محکم کردن آن و ابزار مربوط به برش جای دهیم.
| نقشه قالی |
مهمترین مرحله، انتخاب نقشه قالی است. نقشه مورد نظر شما شلوغ است یا خلوت؟ آیا در زمان اتمام کار، بازار طالب محصول نهایی خواهد بود؟ آیا طرح فرشی که می خواهید ببافید متناسب با ابزار شما (دار قالی، امکانات و…) هست؟ در زمان انتخاب نقشه قالی هم نظر بازار را در نظر بگیرید و هم علاقه خودتان را. عشق و علاقه شما در بافت یک نقشه فرش قطعا بر ارزش آن خواهد افزود. همچنین برای انتخاب بهتر حتما با فروشندگان فرش مشورت کنید تا زمانی و انرژی شما ثمر بیشتری داشته باشد. |
| دار قالی | اسکلت اولیه‌ای است از جنس چوب یا فلز که قالی بر روی آن بافته می‌شود. دارها دو نوع دار قالی افقی یا ایستاده و دار قالی عمودی دارند که استفاده از نوع افقی آن رایج‌تر هستند. دار فرش عمودی عموما مربوط به عشایر است که در دشت روی زمین پهن می شود. |
| دفه یا دفتین | دفتین عموما با سر فلزی شانه مانند و دندانه دار در کوبیدن و محکم کردن گره‌ها به کار می‌رود و انواع مختلف سبک و سنگین دارد که بسته به پیشرفت بافت فرش از آن استفاده می‌کنند. پس از هر ردیف بافته شده، القاج کشی می شود و سپس با کوبیدن دفه یا دفتین روی آن، گره های قالی روی هم فشرده می شوند. |
| ارش یا چله | چله‌ها نخ (تار) هایی هستند که به موازات دار و دور آن کشیده می‌شوند تا ساختار کلی فرش بر‌آن‌ها بافته شود. هرچه چله کشیده و محکم‌تر باشد محصول نهایی بهتر خواهد شد. چله قبل از باز شدن و نشستن روی دار قالی، در کارگاه های چله دوانی (اصطلاح تولید چله)، آماده می شوند. |
| پشم یا کرک و ابریشم / اصطلاحا رنگ قالی | انتخاب رنگ مورد استفاده در بافت قالی به نقشه و طرح قالی شما بستگی دارد. از اشتباهاتی که بسیار در این مرحله به فرش ضرر می رساند، تغییر سلیقه ای برخی رنگ ها در نقشه و خرید چند باره پشم رنگی است. حتما پشم رنگی را یک بار و از یک تامین کننده بخرید. رنگ ها شاید به ظاهر شبیه به هم باشند ولی احتمال اینکه بعد از شسته شدن تغییر رنگ دهند (کم رنگ یا پر رنگ شوند) وجود دارد. دو رنگی فرش عموما به همین دلیل پیش می آید. همچنین تا جای ممکن از متریال با کیفیت خوب استفاده کنید. زحمت شما با انتخاب ارزان تر ممکن است کم ارزش تر شود. |
| کاردک یا چاقو | چاقو برای بریدن اضافه‌‌های نخ هر گره به کار می‌رود و مهمترین ابزار بافت قالی است. نوع، تیزی و فرم آن در راحتی کار بافنده تاثیر به سزایی دارد. در انتخاب چاقوی قالی بافی باید دقت شود و تا جای ممکن ابزار مخصوص همین کار نیاز است. |
| قیچی | برای یک‌دست کردن سطح نهایی چند رج به کار می‌رود. فاصله‌ی دسته‌ی این قیچی‌ها تا دسته زیاد است و این به خاطر جدا کردن هرچه بیشتر الیاف اضافی است. قیچی کردن فرش دو مزیت دارد، اول تمیزی و زیبایی فرش دیده شده و از اشتباه در مراحل بافت جلوگیری می شود، دوم اینکه در زمان رفوی فرش، فرش های قیچی شده با دقت بالاتری پرداخت خواهند شد. همانطور که کار قیچی همیشه تمیز کردن و مرتب کردن است، قیچی زدن غیر اصولی ممکن است باعث خرابی فرش شود. |
چِلّه‌کشی فرش دستباف
چله‌ها نخ‌های سفیدی هستند که توسط استادکار به صورت عمودی دور تا دور قالی می‌کشند تا قالیباف بتواند نخ‌های قالی را به مرور به این بستر اصلی گره بزند و در نهایت فرش بافته و آماده شود.
آغاز به کار بافتن فرش
پس از آماده شدن چله‌ها، قالیبافان پشت دار می‌نشینند و کار خود را آغاز می‌کنند. شروع با بافت رج که یک ردیف افقی از عرض فرش است شروع می شود و قالی باف، طبق نقشه هر رج را با رنگ‌های مورد نیازش می‌بافد. بعد از هر رج، به کمک وسیله‌ای به نام دفتین، گره‌های زده شده را محکم می‌کنند و اضافه‌ی آن را به وسیله‌ی قیچی می‌گیرند.
برای شروع بهتر نیاز است حتما یک استاد کار فرش، مراحل شروع را بررسی کند. همانطور که گفته می شود: خشت اول گر نهد معمار کج، تا ثریا می رود دیوار کج! البته این بررسی در تمام مراحل بافت مورد نیاز است چرا که کمترین اشتباه ممکن است ارزش فرش شما را کاهش دهد. پس حتما با یک استاد کاری که می تواند یک تولید کننده ماهر یا بافنده چیره دست باشد در ارتباط باشید.
همچنین داشتن ابزار مناسب، بافت تمیز و اصولی در این مرحله بسیار حیاتی است. یک نقاش می تواند ساعت ها نقاشی کند و اثری خارق العاده پدید آورد یا با کم حوصلگی، یک تابلوی بی روح خلق کرده باشد. این به مهارت بافنده و انگیزه او باز می گردد.
یکی از مهمترین مهارت های قالیبافی نقشه خوانی می باشد به طوری که برای طراحی هرگونه نقشه ای بر روی دار قالی، ضروری است که ابتدا بافنده مهارت لازم در مورد نقشه خوانی را در قالی بافی داشته باشد تا بتواند از روی نقشه مورد نظر آن چیزی که خواسته شده را پیاده سازی کند.
در مورد گره زنی، بریدن پود، القاج کشی و… مداومت و تمرین بهترین راه است. برای مثال گره ها نوع های مختلفی دارند از جمله می توان به دو گره اصلی ترکی و فارسی اشاره کرد که هر کدام از این گره ها ویژگی های مخصوص به خودش را دارد. اصول گره زدن در هر کدام از این بافت ها باهم فرق دارد و فقط کافی است یک بار به شما آموزش داده شود. بعد از آن فقط باید تکرار کرد.
مرحله ی آخر، اتمام کار و انداختن قالی
پس از این که فرش به صورت کامل بافته و آماده شد، قالیباف از یک خطی فرضی بر بالای چله‌ها شروع به چیدنشنان می‌کند تا قالی به اصطلاح بیفتد و از دار جدا شود. این همان لحظه شیرینی است که هر بافنده منتظر می ماند. اگر در بریدن چله مهارت ندارید، بهتر است عجله نکنید و آن را به یک فرد ماهر بسپارید.
شروع کار، قالی بافی را از کجا شروع کنیم ؟
چطور کارگاه قالی بافی راه اندازی کنیم؟ بافت فرش در منزل ممکن است؟
اول از همه سوال اینجاست که برای بافت فرش حتما باید یک کارگاه داشت؟ جواب منفی است. بسیاری از بافندگان فرش دستباف ایرانی در خانه هایشان فرش می بافند ولی چه زمان لازم است در کارگاه ها فرش ببافیم؟ چه زمان می توان در منزل فرش بافت و درآمد قالی بافی در منزل را تجربه کرد؟
برای اینکه شما بتوانید روی یک شغل، تخصص، هنر و یا هر چیز دیگه ای سرمایه گذاری کنید و در آن فیلد فعالیت کنید به قول معروف شما باید اوستای آن کار باشید. برای راه اندزی کارگاه فرش بافی شما باید خودتان چم و خم کار را بلد باشید تا بتوانید کارگاه را مدیریت کنید. ولی یک بافنده چه زمان در کارگاه فرش ببافد؟
- اگر شما قالیباف ماهری نیستید و نمی دانید چه جنسی با چه قیمتی مناسب است.
- اگر در بافت فرش هنوز به مرحله ای نرسیدید که بدون سرکشی کار کنید و نیاز به نظارت دارید همچنین تشخیص ایرادات یا تایید درستی کار نیاز به نظر استاد کار دارد.
- اگر برای فروش محصول نهایی نگرانید و هنوز به مرحله ای نرسیدید که بتوانی صفر تا صد بافت یک فرش دستباف را پیش ببرید.
در این صورت نیازمند کار در کارگاه یا نزد بافندگان دیگر هستید، اما در صورتی که این سه موضوع دغدغه شما نیست، با خیال راحت می توانید شخصا یا با یکی دو بافنده دیگر بافت فرش را در منزل یا یک محیط مناسب شبیه به کارگاه را شروع کنید.
چگونه کارگاه قالی بافی بزنیم؟
گاهی ممکن است شما با مهارت و علاقه تان به قالی بافی بخواهید از طریق راه اندازی کارگاه قالی بافی به سود و درآمد برسید. در اینصورت چند شرط اساسی نیاز است.
- شما در بافت نوع فرش مورد نظر ماهرید یا حداقل به استادکاران قالی بافی دسترسی دارید.
- بازار فرش داخلی و خارجی فرش را خوب می شناسید و به خریداران فرش دستباف دسترسی دارید.
- از نیاز بازار اطلاع دارید و به خوبی میتوانید آینده فرش را پیش بینی کنید.
- به تامین کنندگان موارد اولیه فرش ایرانی دسترسی دارید و میتوانید با بهتری قیمت بازار وسایل مورد نیاز کارگاه قالی بافی را بخرید.
- در محاسبه سود و درآمد قالی بافی مهارت دارید و می توانید برای آن برنامه ریزی کنید.
- توان دریافت وام کارگاه قالی بافی را دارید و از پس مخارجی که در روال تولید تحمیل می شود بر می آیید.
- به فرش ایرانی علاقه دارید و پیش از هر چیز، معیشت بافندگان برایتان مهم است.
چگونه فرش دستباف را گران بفروشم و به درآمد قالی بافی برسیم؟
فرش ایرانی در گذشته بسیار با ارزش تر از زمان حال، هر بافنده ای را صاحب سودی می کرد که داشتن شغلی دیگر جز بافت قالی برای زنان و دختران حتی در زمان اوقات فراغت تابستان نامعقول بود. هرکس بافنده خوبی بود می توانست به راحتی با فروش فرش هایش، جایگزین های ارزشمندی خریداری کند. اما امروز کمی شرایط متفاوت است و عوامل مختلفی بر تعیین قیمت فرش دستباف اثر می گذارد.
البته این موضوع دو دلیل عمده دارد:
- بسته شدن بازارهای جهانی و سخت شدن فروش فرش های نفیس به خریداران خارجی فرش دستباف که با هر خرید حجم زیادی ارز را نصیب تولیدکنندگان می کرد.
- تنوع بالای فرش ایرانی خصوصا فرش های اقتصادی که رغبت تولید فرش با ارزش را کمتر کرده است.
خبر خوب اینکه خوشبختانه هنوز هم می توان از طریق بافت فرش دستباف به سود و در آمد رسید. که در ادامه به آن می پردازیم.
برای بافت یک قالی ارزشمند با بیشترین سود چه نکاتی نیاز است؟
- طرح و نقشه قالی مورد پسند بازار را انتخاب کنید.
- در بافت فرش ماهر شوید، سعی کنید بدون عیب و نقص ببافید.
- استاندارد و کیفیت فرش را مد نظر داشته باشید و یک قالی اصیل ببافید.
- با انتخاب مواد اولیه فرش بی کیفیت، ارزش آن را پایین نیاورید.
- مداوم با یک استاد کار و ناظر در ارتباط باشید.
- سعی کنید با عشق و علاقه فرش ببافید، خریداران به خوبی این حس را از فرش شما خواهند گرفت.
متاسفانه یکی از معضلات تولید فرش ایرانی در چند سال اخیر، تقلب یا کم کاری در مراحل بافت است. خوب است بدانیم این موضوع ضمن صدمات جبرات ناپذیر و نابودی فرش اصیل ایرانی، به وجهه بافندگان چیره دست و ماهر هم ضربه می زند.
انتخاب مواد اولیه نامرغوب یا مصنوعی هم از دیگر مشکلات تولید فرش ایرانی است. شاید در مراحل بافت این موضوع به کاهش هزینه کمک می کند ولی در نهایت فرش شما ارزانتر خریداری خواهد شد. همچنین متاسفانه عادت به بافت فرش به طریق غیر استاندارد و عدم رعایت اصول اولیه به مثابه ترویج یک فرهنگ مخالف اخلاق و اصول کاری ایرانیانی است که هزاران سال این هنر را سینه به سینه و نسل به نسل به ما منتقل کرده اند.
در واقع بافت فرش بدون رعایت اصالت آن، بد اخلاقی بیش نیست که متاسفانه این روزها شاهد آن هستیم. فرش دستباف یک برند جهانی است و ما باید آن را زنده و پویا نگاه داریم. این موضوع به وجدان همه کسانی بر می گردد که در چرخه تولید و فروش فرش دستباف فعالیت دارند.
برخی خدمات برای بافندگان فرش دستباف
شاید ندانید که برخی خدمات برای بهبود شرایط تولید کنندگان و بافندگان در نظر گرفته شده است.
از وام قالی بافی استفاده کنید.
وام قالی بافی با توجه به شرایط مختلف به قالیباف های فعال اعطا می شود. اگر نمی دانید برای وام راه اندازی کارگاه قالی بافی به کجا مراجعه کنیم، یکی از راه ها دریافت وام از دبیرخانه ستاد ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی است. روش دیگر تماس با اتحادیه فرش دستباف محل زندگی تان خواهد بود. برای دیدن لیست اتحادیه ها اینجا کلیک کنید.
برای اطلاع از وام خرید فرش دستباف هم میتوانید این پست رو مطالعه کنید.
از بیمه قالی بافی استفاده کنید.
افرادی که بافندگی قالی، قالیچه یا گلیم را در خانه و بدون کارفرما انجام می‌دهند، مشمول بیمه تامین اجتماعی یا بیمه تکمیلی قالی بافی خواهند بود. برای پرداخت بیمه قالی بافی تامین اجتماعی به این نکات توجه کنید:
- فرد متقاضی باید فاقد کارفرما باشد و در قبال دریافت مزد به صورت ساعتی یا حقوق معین در استخدام شخص حقیقی یا حقوقی نباشد.
- به عنوان بافنده شناخته شود و با دستگاه فعال مشغول به کار باشد.
- در واحد مسکونی خود فعالیت بافندگی را انجام دهد.
برای دریافت اطلاعات و شرایط میتوانید به شعبه تامین اجتماعی محل زندگی تان یا اتحادیه ها مراجعه کنید.
می توانید به استخدام قالی بافی در منزل یا کارگاه در بیایید.
یکی دیگر از راه های مشمول بیمه و حقوق بودن، مزدی بافی یا استخدام برای تولید کنندگان است. برای اطلاع بیشتر از این موضوع کافی است به تولید کنندگان منطقه خود مراجعه کنید.
سخن آخر
در این مطلب سعی کردیم به این پرسش پاسخ دهیم که قالی بافی را از کجا شروع کنیم و چطور در خانه فرش ایرانی ببافیم. یادتان باشد همیشه برای یک فرش خوب مشتری خوب وجود دارد هماهنطور که برای یک اثر هنری اصیل، همیشه طرفداران پرشور و حساسی وجود دارد که سعی می کنند بهترین ها را انتخاب کنند.
پس اگر قصد شروع بافت قالی و کسب در آمد از طریق فروش فرش دستباف را دارید، کافی است شروع کنید.
خیلی عالی بود